Бүгінгі таңда Қазақстан экономикалық өсуді қамтамасыз етіп, елдің халықаралық имиджін нығайтатын бәсекеге қабілетті әрі тартымды туристік саланы құруды мақсат етіп отыр. Туризм саласын дамытудағы негізгі бағыттар туралы біздің тілшімізге "Kazakh Tourism" ҰК" АҚ басқарма төрағасы Қайрат Садвақасов айтып берді.

«Өзіңді ұсына білу маңызды»

– Қайрат Серікұлы, сіз 2001 жылы InterContinental қонақ үйінде жұмыс істеп, қонақжайлылық саласындағы алғашқы қадамдарыңызды бастадыңыз. Бұл тәжірибе сізге қалай әсер етті және ол мансабыңыз үшін қандай сабақтар берді?

– InterContinental – мамандығым бойынша менің алғашқы маңызды жұмыс берушім болды. Қонақтармен, соның ішінде шетелдіктермен, фронт-офисте тікелей жұмыс істеу мені ортақ тіл табысуға және жанжалдарды шешуге үйретті. Бұл бүгінгі жұмысымда да көмектеседі, әсіресе шетелдік серіктестермен және халықаралық медиа кеңістігінде жұмыс істегенде. Өзіңді дұрыс ұсына білу өте маңызды. Біздің салада туризмді дамытуға қатысты әртүрлі, кейде қарама-қайшы пікірлері бар көптеген мүдделі тараптар бар. Мұндай жағдайда ортақ тіл табу, көшбасшылық таныту және бастамашыл болу өте маңызды. Қонақ үй – туризм, туроператорлық қызмет немесе дестинацияларды дамыту жұмыстарымен айналысқысы келетіндер үшін өте жақсы мектеп деп есептеймін.

«Энергияны сақтаудың жолдары»

– Көпжылдық жұмыс тәжірибесінен кейін, өз энергияңызды қалай сақтап, үнемі трендте қаласыз? Шоғырлануға және тепе-теңдікті сақтауға көмектесетін әдеттеріңіз бар ма?

– Ең бастысы – дұрыс ұйқы. Университеттерде дәріс оқығанда студенттерге жиі айтамын: «Кезекті түнгі клубқа бармай, демалуға уақыт бөлсеңіз, ештеңе жоғалтпайсыз». Әрине, студенттік кезде бұл кеңеске әрдайым өзім де сене бермедім, өйткені оқу мен жұмыс кестесі өте тығыз болды. Сонымен қатар, спорт денеңізді сергітеді және мидың жұмысын жақсартады. Табиғатқа шығып демалу немесе шетелге саяхаттау да маңызды. Біздің жұмысымызда әртүрлі жерлерді көру өте қажет. Мемлекеттік қызметке жақын жұмыс істеген соң, әрбір жаңа орта немесе орын маған күш-қуат береді, дүниетанымымды кеңейтеді және кейде білімдегі олқылықтарды толтырады. Туризм саласы трендтер мен технологиялардың, геосаяси өзгерістердің немесе пандемиялардың әсерінен тез өзгеретін сала болғандықтан, әрдайым қозғалыста болу және әріптестер мен туристермен қарым-қатынас жасау маңызды.

«Тоқырауға жол бермеу»

– Жұмысыңыздағы жетістіктеріңізде командаңыздың рөлі қандай болды? Адамдарды таңдауда және оларды дамытуға жағдай жасауда қандай қағидаларды ұстанасыз?

– 2017 жылы Kazakh Tourism құрылған кезде, мен оның негізін қалаушылардың бірі болдым. Сол кезде ұйымдастыру жұмыстары жүргізіліп, құрылым қалыптасты. Сол кезеңде мен бұған дейінгі қонақ үй бизнесіндегі тәжірибемнен жинаған білікті мамандарды жинадым. Біз алғашқы кезеңдегі көптеген қиындықтарды бірге еңсердік. Мысалы, кейде 3-4 ай бойы бюджеттегі кідірістерге байланысты жалақы алмаған кездеріміз болды. Бұл адамдар пандемияны бастан өткерді және жалпы еліміздегі туризмді дамыту үшін көп еңбек етті. Олар туризм саласына шын жүрегімен берілген, идея үшін жұмыс істеуге дайын адамдар еді. Бұл команда бүгінде Kazakh Tourism құрамында жұмыс істеп, елімізді дамытуға үлес қосып келеді.

«Көшбасшылық міндеттері»

– Қазіргі уақытта сіз елдегі ең ірі компаниялардың бірін басқарып отырсыз. Лидер ретінде сіздің алдыңызда қандай негізгі міндеттер тұр?

– Қазір біз трансформация сатысында тұрмыз. Біз белгілі бір қалыптасу кезеңінен өттік. Бірнеше ұйымдастырушылық құрылымдарды сынап, құндылық қосатын түрлі бағыттарды зерттедік. Қоғамның бізге деген күткен үміті жоғары, кей жерлерде тіпті тым жоғары болуы мүмкін. Сонымен қатар, ел басшылығы тарапынан бізге маңызды міндеттер жүктелген. Мұның бәрін ескере отырып, компанияны трансформациялау қажет, өйткені егер біз туризмнің жаһандық картасында маңызды орын алғымыз келсе, тоқырауға жол беруге болмайды. Бұдан бөлек, компания ретінде бізге көбірек ресурстар, өкілеттіктер және қаржыландыру қажет. Тек осылай ғана біз өңірдегі бәсекеге қабілетті бола аламыз.

“Біз не ескерусіз қалдырдық?”

– Бүгінде елімізде туризм саласы қарқынды дамуда. Сіздің ойыңызша, Қазақстанның болашағындағы визит картасы бола алатын туризм бағыттары қандай?

– Үнемі басымдық экотуризмге беріліп келеді. Бұл біршама танымал ұғым және кейбіреулер үшін әбден айтылған тақырып болуы мүмкін. Кейбіреулер бұл ұғымды үстірт пайдаланып жүр, алайда оның мағынасына терең үңілсек, экотуризмнің дұрыс түсіндірілмей жүргенін байқаймыз. Экотуризм – бұл тек табиғат аясындағы демалыс немесе қоршаған ортаға зиян келтірмейтін демалыс қана емес. Экотуризм – демалатын жерді келгенге дейінгі күйінен жақсарту, сондай-ақ ағартушылық миссияны қамтитын бағыт.

Әрине, бұл үшін табиғи ресурстар қажет, ал ол бізде жеткілікті. Алайда бізге тұрақтылық тұрғысынан дамуға тереңірек үңілу керек. Тұрақты даму (sustainability) – бүгінгі күні әлемдік маңызды тренд. Әлемде бұл үрдіс негізгі ағымға айналып жатқанда, бізге заңнаманы өзгерту, оқыту шараларын өткізу және жалпы халықтың санасын туризмдегі ұтымды тұтынуға бейімдеу қажет. Мәселен, ESG (Экологиялық, әлеуметтік және корпоративтік басқару) немесе PPP (People, Planet, Profit) фреймворкі арқылы жұмыс жүргізсек, тұрақты экотуризмге қол жеткізуіміз мүмкін.

Біз соңғы жылдары ескерусіз қалдырған және қазір баса назар аудару керек екі негізгі бағыт бар. Біріншісі – агротуризм. Көптеген елдерде бұл экотуризмнің бір бөлігі ретінде қарастырылады, бірақ мен оны жеке ірі сала ретінде қарастырар едім. Екіншісі – Байқоңыр ғарыш айлағы және ғарыштық туризм. Мұнда жұлдыздарды бақылау, ғарыш тарихын зерттеу және тіпті суборбиталық ұшулар ұйымдастыру мүмкіндіктері бар.

– Агротуризм туралы толығырақ айтып берсеңіз.

– Әлемнің кейбір елдерінде агротуризмді дамыту үшін ұйымдар, соның ішінде квазимемлекеттік құрылымдар жұмыс істейді. Мысалы, Италияда бұл нарық шамамен 1,4 миллиард долларды құрайды. Сондай-ақ, Еуропаның көптеген бөліктерінде немесе Қытайда агротуризмнің қарқынды дамуы байқалады.

Қазақстанда шамамен 200 мың фермерлік шаруашылық бар, бірақ әлі күнге дейін ауылшаруашылық жерлерін басқа мақсатта пайдалануға тыйым салынған. Біз қазір заңнамалық өзгерістерге қол жеткізуді көздеп отырмыз. Мысалы, фермерлерге ауылшаруашылық жерлерінде әкімшілік объектілерден бөлек, уақытша құрылыстар – глэмпингтер, кемпингтер мен шағын үйлер салуға мүмкіндік беру керек.

Біздің кең аумақтарымыз бен ландшафттарды ескерсек, бұл өте маңызды қадам. Халықтың 30%-дан астамы ауылдық жерлерде тұрады, бірақ халықтың қалаға көшуі қарқынды жүріп жатыр. Демографиялық мәселелердің алдын алу үшін агротуризмді дамыту үлкен рөл атқара алады.

“Егер бар болсақ, бірінші болуымыз керек”

– Байқоңыр жайлы да сөз қозғадыңыз. Астротуризм қандай артықшылықтарға ие?

– Байқоңырдың тарихын және ғарышқа ұшу тарихын бізден ешкім тартып ала алмайды. Бұл бағытта үлкен болашақ бар, әрі ішкі туризм үшін де, шетелдік қонақтарды тарту үшін де маңызы зор. Жаңалықтардан көріп жүрміз, кейбір шетелдіктер Байқоңырға заңсыз кіруге тырысып, қайғылы оқиғаларға тап болады немесе суретке түскені үшін қамауға алынады. Бұл орынға органикалық қызығушылық бар, өйткені бұл шынымен де қасиетті мекен.

Қазір РФ жалға алған кейбір аумақтар елімізге қайтарылып, “Бәйтерек” ғарыштық бағдарламасына берілу үстінде. Зенит платформасының аумағын туристік мақсатта дамыту бойынша келіссөздер жүргізілуде. Болашақта Гагарин старты, ғарышкерлер мұражайы, Королев пен Гагариннің үйлері және “Буран” шаттлының макеттері сақталған ангар да қазақстандық тарапқа берілмек.

Бұдан басқа, біз халықаралық деңгейдегі шараларды, мысалы, “Yuri's Night” секілді ғарыш саласына арналған фестивальдарды өткізуге ниеттіміз. Байқоңырдың аумағы өте үлкен – бұл іс-шаралар, марафондар және фестивальдар өткізу үшін керемет орын.

“Трансформация қажет”

– Қазақстанда туризм мен бизнесті одан әрі дамыту үшін мемлекеттік саясатта қандай өзгерістер қажет деп санайсыз?

– Біз біраз жетістікке жеттік, бірақ трансформация қажет. Мемлекет туризмді дамытуға инвестициялар құюы, ұлттық брендтер мен стратегиялық жобаларды қолдауы керек. Біз осы бағытта алға жылжып, өз позициямызды нығайтуға тиіспіз.

– Қазақстан шетелдік инвестицияларды туризм саласына көбірек тарту үшін қандай қадамдар жасау қажет деп ойлайсыз? Инвестициялық ахуалды жақсарту үшін қандай шаралар қолға алынуы керек?

– Менің ойымша, шетелдік инвестицияларды тартуға дейін еліміздегі жағдайға назар аударған дұрыс. Мысалы, Алматыда үлкен сұраныс бар, тіпті қонақүйлерді бір ай бұрын брондау қиынға соғады. Сұраныс өте жоғары. Ал аймақтарда брендтік қонақүйлердің жоқтығы байқалады. Мысалы, Шымкент – бұл Қазақстанның ең тығыз орналасқан аймағы, Түркістан доғасының бойында орналасқан. Бізге көбірек қонақүйлер қажет, алдымен бұл сұранысқа жергілікті инвесторлар жауап беруі тиіс. Жеткілікті деңгейде маңызды критикалық масса қалыптасқан кезде, шетелдік инвесторлар назар аудара бастайды.

Шетелдік инвесторларды бізді жаһандық картада танымауы алаңдатады. Біз маркетингке жеткілікті түрде қаражат бөлмейміз, сондықтан бізді танымал туристік бағыт ретінде білмейді. Біз көп нәрсені қамти алмай отырмыз. Мысалы, CNN немесе BBC сияқты халықаралық жаңалықтар порталдарында біз өте сирек кездесеміз, әсіресе Әзірбайжанмен салыстырғанда. Бұл 360 градус маркетингтік коммуникациялары өте әлсіз, және бұл да инвестициялық тартымдылыққа әсер етеді. Сонымен қатар, инвестициялық жеңілдіктерге қатысты біз Кәсіпкерлік кодекске кейбір өзгерістер енгізе алдық, бірақ бұл процесс жалғасуда, және әлі де шешілуі тиіс мәселелер көп.

– Туризм экологиямен тығыз байланысты. Қазақстанда экологиялық тұрақты туризмді дамыту үшін қандай шаралар қолға алынуда?

– Бүгінгі таңда біз Туризм туралы заңды қайта қарау бойынша ұсыныстар әзірлеу процесіндеміз. Профильдік заң біздің стратегияларымызды және тұрақты туризмге бағыттылығымызды жариялайды. Бірақ реттеуші құқықтық база әлі жоқ. Халықаралық келісімдерді ескере отырып, біздің міндеттемелеріміз артып келеді. Егер тұрақты даму бойынша 17 мақсатты алатын болсақ, бізді сегізінші мақсат – жұмыс орындары және тең мүмкіндіктер тұрғысынан қарастырады. Бірақ шын мәнінде туризм осы мақсаттардың кем дегенде бесеуіне қатыса алады, соның ішінде су және табиғи ресурстарды пайдалану мәселелері.

Мысалы, белгілі бір қонақүйлер немесе турфирмалар пластиктен бас тартып немесе жаңартылатын энергия көздеріне ауысқан жағдайда, оларға жеңілдетілген несиелер немесе салықтық жеңілдіктер сияқты мемлекеттік қолдау шараларын ұсынуға болады. Біз нарықтағы осындай ойыншыларды мойындауымыз керек.

Қазіргі уақытта біз бұл қажеттілікті дәлелдеу процесіндеміз. Осыған байланысты біз бұл бастаманы Туризм және спорт министрлігіне енгізуді және профильдік заңды толық қайта қарауды ұсынамыз. Бұл жай ғана уақытша үрдіс емес, қазірдің өзінде маңызды міндеттемелер, және оларға бейімделу қажет. Дайындық кезеңі аясында біз осы бағытта қадам жасап келеміз.

“Ертеңге көзқарас”

– Сіз Қазақстан туризм саласының және Kazakh Tourism компаниясының болашағын 10 жылдан кейін қалай елестетесіз?

– Мен Kazakh Tourism-ді белгілі бір нишалық туризм түрлері бойынша оператор және елдің бренд-менеджері ретінде көремін. Туристік брендтер көптеген елдерге, соның ішінде инвестицияларды тартуға және елдің жақсы имиджін қалыптастыруға көмектесетінін түсіну маңызды.

Мен сондай-ақ, біз елге “медиа терезе” ретінде қызмет етуді қалаймын. Бүгін біз шетелдік компанияларға деректі фильмдер түсіруге қолдау көрсетеміз. Қытай ұлттық телевидениесінен бастап, грек телешоулары мен француз студияларына дейін. Бұл адамдар бізге келгенде, біз олар үшін бірыңғай терезе боламыз. Осы мүмкіндікті пайдаланып және шетелде еліміздің жарнамасын жүргізе отырып, біз біртұтас бренд-менеджер болғымыз келеді. Себебі кейде шетелге түрлі-түрлі хабарламалар беріледі, бұл біздің өңірді білмейтін адамдарда Қазақстандағы туризм туралы дұрыс емес пікір қалыптастыруы мүмкін.

Сонымен қатар, мен Kazakh Tourism-ді Бүкіләлемдік туристік ұйыммен және кейбір университеттермен бірге кадрлар даярлау бойынша сараптама орталығы ретінде көргім келеді. Қазіргі уақытта Kazakh Tourism-де дестинациялық менеджмент бойынша ең үздік мамандар шоғырланған деп айта аламын. Биыл біз алғаш рет алты өңірдің өкілдерін оқыттық, ал ақпанда екінші ағымды оқыту күтілуде.

– Сіз бай тәжірибесі бар адамсыз. Мақсаттарыңызға жеттім деп сезінген сәт болды ма?

– Әдетте, осындай сұраққа жауап бергенде, мен жиі әзілдеп айтамын: “Еуразия ұлттық университетінің алғашқы “Туризм” мамандығы түлектерінің бірі ретінде мен өз шыңымдамын”. Бірақ Нью-Йорк университетінің түлегі ретінде мен әлі де көп нәрсе алда деп санаймын. Шетелдік білім менің көзімді ашып, қай бағытқа қарай қозғалуға болатынын көрсетті. Осы білімімді мен іс жүзінде Kazakh Tourism-де де, одан тыс жерде де қолданып келемін. Жетістікке жету тұрғысынан мен белгілі бір аралық мақсатқа қол жеткіздім, бірақ әлі де алға жылжуға болатынын түсінемін. Себебі біздің еліміздегі туризм әзірге жетілмеген, түбегейлі өзгерістер енгізу үшін бірнеше жыл бойы қажырлы еңбек қажет.

Мадимит ЧУЛЕМБАЕВ, Астана